BORÇLAR HUKUKU ÖZEL HÜKÜMLER

BORÇLAR HUKUKU ÖZEL HÜKÜMLER

SÖZLEŞMELER

Hukuki İşlem: Hukuki bir sonuca yönelik irade açıklamasıdır.

·         Tek taraflı

·         Çok taraflı

Sözleşme: Hukuki bir sonuca yönelik, karşılıklı ve birbirine uygun irade açıklaması.

·         Tek tarafa borç yükleyen sözleşme: Taraflardan sadece biri edimin yerine getirilmesini talep edebiliyorsa. Ör: Bağış sözleşmesi.

·         İki tarafa borç yükleyen sözleşme: Her iki taraf da alacaklı ve borçlu sıfatına sahipse. Ör: Satım sözleşmesi.

o   Tam iki tarafa borç yükleyen sözleşme: Edim ve karşı edim bir değiş-tokuş, karşılıklılık ilişkisi içindedir.

o   Eksik iki tarafa borç yükleyen sözleşme: Diğer taraf da bir edimle yükümlü olmakla birlikte, tarafların edimleri bir karşılıklılık ilişkisi içinde değildir. Ör: İvazsız vekalet. (Vekilin iş görme zorunluluğu mevcut, diğer tarafın da vekilin yaptığı masraflara katlanma zorunluluğu var.)

Borcun ana kaynakları:

1.       Sözleşme

2.       Haksız fiil

3.       Sebepsiz zenginleşme

4.       Vekaletsiz iş görme (kanunda belirtilmez, doktrinde kabul edilir.)

Borçlar Kanunu:

1.       Kısım: Genel Hükümler (Md. 1-206)

2.       Kısım: Özel Hükümler (Md. 207 ve devamı)

Bir uyuşmazlık durumunda önce özel hükümler, sonra genel hükümler uygulanır.

Sözleşmelere ilişkin hükümler içeren diğer kanunlar: HMK, TTK, KİK, vb.

Hakimin sözleşmelere ilişkin uyuşmazlık durumunda izleyeceği yol:

1.       Hukukun emredici kuralları

2.       TBK 26 ve 27’ye göre kanunun emredici hükümlerine, ahlaka, kamu düzenine, kişilik haklarına aykırı olamama, ifası imkansız olmama,

3.       TBK özel hükümler

4.       TBK genel hükümler (tamamlayıcı rol)

Hakimin ticari uyuşmazlık durumunda izleyeceği yol:

1.       TTK

2.       Örf ve adet hukuku

3.       TMK ve TBK genel hükümler (tamamlayıcı rol)

SÖZLEŞME ÖZGÜRLÜĞÜ

TBK 26: Taraflar sözleşmenin içeriğini kanunda öngörülen sınırlar içinde özgürce belirleyebilirler.

1.       Sözleşme yapıp yapmama özgürlüğü:  Kimse kimseyi sözleşme yapmaya zorlayamaz. İSTİSNA: Satıcı malını haklı bir sebep olmadan satmaktan kaçınamaz.

2.       Sözleşmenin tarafını seçme özgürlüğü:  Kişiler istedikleri kişi ile sözleşme yapmakta serbesttirler. İSTİSNA: Kamu hizmeti veren kuruluşlar herkese hizmet vermek zorundadır.

3.       Sözleşmenin şeklini belirleme özgürlüğü:  Şekil serbestisi esastır. Ancak kanunda bir sözleşme için bir şekil öngörülmüşse, karine o şeklin geçerlilik şekli olduğudur. Ör: Kefalet sözleşmesi. Taşınmaz mülkün devrine ilişkin sözleşme. Kanun bir sözleşme için yazılı şekil aranır demişse adi yazılı şekil yeterlidir.

4.       Sözleşmeyi ortadan kaldırma ve içeriğini değiştirme özgürlüğü:  Taraflarca belirlenebilir.

5.       Sözleşmenin tipini belirleme özgürlüğü:  TBK’da sözleşme türleri sınırlandırılmamıştır.  Yasada belirlenmiş ya da belirlenmemiş tipte sözleşme yapılabilir. Bunlar içinde her türlü düzenlemeyi yapılabilir.

6.       Sözleşmenin içeriğini belirleme özgürlüğü:  Taraflarca belirlenebilir.

GENEL İŞLEM KOŞULLARI

Taraflardan birinin tek taraflı olarak önceden hazırladığı genel işlem şartlarını müzakere etmeksizin, karşı tarafa bir seçme/değiştirme imkanı tanımaksızın dayattığı sözleşme türü.

Genel işlem koşullarının varlığından söz edebilmek için bu koşulların çok sayıda benzer sözleşmede kullanılmış olması gerekir. Bunların iki taraflı anlaşılarak hazırlandığına ilişkin kayıtlar geçersizdir. Okumak müzakere etmek sayılmaz.

TBK’da genel işlem koşullarının denetlenmesini sağlayan hükümler mevcuttur. Üç yolla denetim vardır:

1.       Yürürlük Denetimi

2.       Yorum Denetimi

3.       İçerik Denetimi

BORÇLAR KANUNUNDA DÜZENLENMİŞ SÖZLEŞMELER (TİPİK SÖZLEŞMELER)

1.       Mülkiyetin devrini içeren sözleşmeler: Mülkiyetin kesin olarak karşı tarafa geçirilmesi taahhüdü vardır. Satım, bağış ve trampa sözleşmeleri.

2.       Kullandırma ve yararlandırma içeren sözleşmeler: Geçici bir süre için zilyetliğin karşılıklı ya da karşılıksız olarak karşı tarafa geçirilmesi söz konusudur. Kira sözleşmesi, kullanım ödüncü, tüketim ödüncü.

3.       İş görme içeren sözleşmeler: Taraflardan biri birşeyi yapmakla yükümlüdür. Vekalet, tellallık, komisyonculuk sözleşmeleri.

4.       Saklama amacı güden sözleşmeler: Alacaklıya ait eşyanın borçlu tarafından bir süre saklanarak sonunda alacaklıya teslim edilmesini içerir. Vedia, ardiye sözleşmesi.

5.       Güvence sağlamak amacı güden sözleşmeler: Bir borcun ödenmesi güvence altına alınır. Kefalet sözleşmesi.

6.       Sonuçları talih ve tesadüfe bağlı sözleşmeler: Edimin ödenip ödenmemesi tesadüflere bağlıdır. Kumar ve bahis borçlarına dair sözleşmeler, ölünceye kadar bakma sözleşmesi.

7.       Ortaklık sözleşmesi: Ekonomik güçlerin ortak amaca bağlı olarak birleştirilmesi. Adi ortaklık.

İSİMSİZ SÖZLEŞMELER (ATİPİK SÖZLEŞMELER)

Unsurları ve özellikleri önceden kanunda belirlenmemiş sözleşmelerdir.

İsimsiz Sözleşme Örnekleri:

1.       Sulh sözleşmesi

2.       Tek satıcılık sözleşmesi

3.       Satış için tevdi sözleşmesi

4.       Arsa payı karşılığı inşaat sözleşmesi

5.       Garanti sözleşmesi

İsimsiz Sözleşme Türleri:

1.       Karma Sözleşmeler: Kanunda düzenlenmiş sözleşme tipine ait unsurların kanunun öngörmediği tarzda bir araya gelmesi ile oluşur. Ör: Hastane kabul sözleşmesi (Kira +vekalet + hizmet)

a.       Karma Kombine Sözleşmeler: Taraflardan biri birden fazla edim yükümlülüğü altına girerken karşı taraf tek bir edim yükümlülüğü altına girer. Ör: Hastane kabul sözleşmesi

b.      Karma Çift Tipli Sözleşmeler:  Farklı sözleşme tiplerine ait asli edimlerin mübadele edilmesi ile oluşur. Ör: Arsa payı karşılığı inşaat sözleşmesi.

c.       Çeşitli sözleşme tiplerine ait unsurların birbirine karıştığı sözleşmeler: Farklı sözleşme tiplerine ait unsurlar bir araya gelir. Ör: Gazete kuponu ile alınan yemek takımı.

d.      Yabancı yan edim içeren sözleşmeler: Mevcut bir sözleşmeye, başka bir sözleşmeye ait asli edim, yan edim olarak eklenir. Ör: Montaj kaydıyla satım sözleşmesi.

2.       Sui Generis (kendine özgü yapısı olan ) Sözleşmeler: Kısmen ya da tamamen kanunda yer almayan unsurların bir araya gelmesi ile oluşur. Ör: Tek satıcılık sözleşmesi. (Satım + Satış tekeli)

3.       Bileşik Sözleşmeler: İki veya daha fazla birbirinden hukuken bağımsız sözleşmenin, bir edim-karşı edim çerçevesinde yeni oluşturulan sözleşmede birinin yerine getirilmesi diğerinin ifasına bağlı olacak şekilde bir araya getirilmesidir. (Coca Cola bayisine buzdolabı verilmesi)

İSİMSİZ SÖZLEŞMELERİN YORUMLANMASI VE TAMAMLANMASI

A.      Karma sözleşmeler ile ilgili uyuşmazlıklarda:

a.       Hakim öncelikle sözleşmeyi yorumlayacak. Taraf iradelerine ulaşmak için:

                                                               i.      Soğurma Teorisi: Hangi sözleşme türüne ilişkin unsur ağır basıyorsa o sözleşme hükümleri uygulansın. Ör: Hastane kabul sözleşmesinde vekalet sözleşmesi hükümleri (tedavi ağır basar).

                                                             ii.      Terkip Teorisi: Bir sözleşmedeki her bir edime ilişkin unsurda uyuşmazlık hangi noktadaysa oraya ilişkin hükümler uygulansın. Ör: Ör: Hastane kabul sözleşmesinde tedavi ile ilgili sorunda vekalet sözleşmesi hükümleri, odada sorun varsa kira sözleşmesi, vb.

                                                            iii.      Kıyas Teorisi: TBK özel hükümlerdeki hükümler kıyasen uygulansın. HAKİM GÖRÜŞ BU YÖNDEDİR.

                                                           iv.      Yaratma Teorisi: Hakim her durumda uygulanacak hukuku kendisi yaratsın, çünkü atipik sözleşmedir.

PRATİKTE i ve ii PEK KABUL GÖRMEZ, HAKİM KIYAS UYGULAR, YOKSA KENDİSİ HUKUK YARATIR.

B.      Sui Generis (kendine özgü yapısı olan ) sözleşmeler ile ilgili uyuşmazlıklarda

a.       Hakim taraf iradelerine bakar. Sözleşmeden hareketle tarafların gerçek iradesine ulaşmaya çalışır. (sözleşme hükümleri)

b.      Ulaşamazsa sözleşmede boşluk vardır. Hakim dolduracak.

c.       TBK genel hükümler

d.      Örf ve adet

e.      TBK özel hükümler + kıyas

f.        Hukuk yaratma

C.       Bileşik sözleşmeler ile ilgili uyuşmazlıklarda

a.       Sözleşme hükümleri

b.      Her bir sözleşmeye ilişkin hükümler kıyasen uygulanır.

BAZI İSİMSİZ SÖZLEŞME TÜRLERİ

(Uygulamada sıklıkla karşılaşılanlar.)

SULH SÖZLEŞMESİ:

·         Sui generis.

·         Tarafların birlerine karşılıklı fedakarlıkta bulunarak aralarındaki mevcut hukuki ilişkiyi açıklığa kavuşturmalarına ya da hukuki ilişki üzerindeki anlaşmazlığa ya da tereddüt haline son vermelerine ilişkin kendine özgü yapısı olan isimsiz sözleşmedir.

·         Bazı konularda sulh sözleşmesi yapılamaz:

o   Niteliği gereği: Serbestçe tasarruf edilemeyecek hususlar. Ör: Babalık, nesebin reddi.

o   Kamu düzeni nedeniyle: Boşanma, velayet.

o   Tasarruf yetkisinin olmadığı durumlar: Müflisin malları.

·         Unsurları:

o   Taraflar arasından önceden mevcut bir ilişki

o   Bu ilişkiye istinaden bir anlaşmazlık ya da kararsızlık hali

o   Tarafların karşılıklı fedakarlıkta bulunması. TEK TARAFLI OLURSA FERAGAT YA DA İBRA

·         Türleri

·         Adi sulh sözleşmesi: Davaya gitmeden taraflar arasında. Şekle tabi değil, ispat açısından yazılı olmalı.

·         Kazai sulh sözleşmesi: Hakim önünde yapılır. Şeklen mahkeme kararında yer alır.

·         Temsilci ile yapılırsa mutlaka özel yetki gerekir. Genel vekaletname yetmez.

SATIŞ İÇİN TEVDİ (KONSİNYE) SÖZLEŞMESİ

·         Sui generis.

·         Bırakan/satış için bırakılan

·         Taraflardan birinin (bırakan) bir malı kararlaştırılan bedel karşılığında diğer tarafın kendi nam ve hesabına satması için ona teslim etmesi, karşı tarafın da (satış için bırakılan) belirlenen bedeli ödemeyi ya da malı iade etmeyi taahhüt etmesi ile kurulur.

·         Taşınmaz mallar bu sözleşmenin konusunu oluşturamaz, çünkü taahhüt ve teslim aynı anda olur.

·         Bazı sözleşmelerle karşılaştırılması:

o   Komisyonculuk sözleşmesinden farklıdır. SİTS’de satan kendi adına ve hesabına, KS’de kendi adına ama başkası hesabına işlem yapar. SİTS’de kâr satana kalır, KS’de kâr bırakana kalır, komisyoncu ayrıca ücret alır.

o   Vekalet sözleşmesinden farklıdır. SİTS’de satan kendi adına ve hesabına, vekil ise müvekkili adına ve hesabına işlem yapar.

o   Tellallık sözleşmesinden farklıdır. Tellalın temsil yetkisi yoktur, sadece alıcı ve satıcıyı bir araya getirir.

o   Satım sözleşmesinden farklıdır. Satımda malın mülkiyeti direkt karşı tarafa geçerken, SİTS’de üçüncü kişiye geçer.

·         Haklar ve Borçlar:

o   Bırakan malın zilyetliğini satış için alana devretmek zorundadır.

o   Bırakanın mülkiyetin üçüncü kişiye geçeceğine rızası olmalıdır.

o   İki şey kararlaştırılabilir: malın satışı ya da iadesi.

TEK SATICILIK SÖZLEŞMESİ

·         Sui generis.

·         Sağlayıcı (yapımcı)-tek satıcı

·         Yapımcı ürünlerinin bir kısmını ya da tamamını belirli bir bölgede ve zamanda tekele sahip olarak satmak üzere tek satıcıya göndermeyi, tek satıcı da söz konusu mal ya da ürünleri kendi nam ve hesabına satarak bu malların sürümünü artırmak için faaliyette bulunmayı taahhüt eder.

·         Yapımcı: Bir hammadde ya da yarı mamül bir ürünü mal haline getirendir.

·         Tek satıcı: Bu ürünü tekel hakkına sahip olarak satacak olan kişidir.

·         Atipiklik unsurları: Tekel unsuru, belirli bir bölge ve zaman unsuru.

·         Unsurları:

o   Tek satıcıya belli bir bölgede satış tekeli

o   Süreklilik arz eden bir çerçeve sözleşme olması

§  Çerçeve Sözleşme: Taraflar arasında ana esasları önceden belirlenen ve taraflar aksini belirtmediği sürece geçerli olan sözleşmedir.

o  Tek satıcının kendi nam ve hesabına hareket etmesi (Kâr ve zarar satıcınındır.)

o  Tek satıcının malların sürümünü artırması (Satıcı reklam yapar.)

·      Haklar ve Borçlar:

o   Satıcının alım ve bedel ödeme borcu

o   Satıcının sürüm için faaliyette bulunma borcu

o   (Satıcının) satış sonrası hizmet borcu

o   Satıcının sadakat, bilgi verme, yapımcının talimatlarına uyma ve sır saklama borcu

o   Satıcının rekabet etmeme borcu

o   Yapımcının düzenli biçimde mal teslim etme borcu

o   Yapımcının tek satıcıyı destekleme borcu

o   Yapımcının sözleşme bölgesinde başkasıyla anlaşma yapmama borcu

·      Sözleşmenin Sona Ermesi:

o   Süre sona erebilir.

o   Haklı sebep yoksa olağan fesih ile, haklı sebep varsa olağanüstü fesihle.

o   Taraflardan birinin iflası, ölümü, fiil ehliyetinin kaybı.

ARSA PAYI KARŞILIĞI İNŞAAT SÖZLEŞMESİ

·         Karma çift tipli sözleşme.

·         Arsa sahibi arsasının belirli paylarının mülkiyetini, müteahhit de arsa üzerine inşa edeceği binanın bağımsız bölümlerinin teslimini taahhüt eder.

·         Unsurları:

o   Arsa sahibi arsasının belirli paylarının mülkiyetini devredecek. (Taşınmaz satım sözleşmesi)

o   Müteahhit binanın belirlenen bağımsız bölümlerini teslim edecek. (İstisna sözleşmesi)

o   Taşınmaz satım sözleşmesi resmi şekle tabi olduğundan kat karşılığı arsa satımı da resmi şekle tabidir. İlişkiden nisbi bir hak doğar, ama tapu kütüğüne şerh edilirse herkese karşı ileri sürülebilir.

GARANTİ SÖZLEŞMESİ

·         Garanti verenin, garanti alanın bir teşebbüse girmesinden veya bir borç ilişkisi içine girdiği üçüncü kişinin borcunu ifa etmemesinden doğacak zarar tehlikesini üstlendiği sözleşmedir.

·         Türleri:

o   Saf Garanti Sözleşmesi: Garanti veren belirli bir borç ilişkisinden bağımsız olarak garanti verir (şirket hisseleri seneye kâr getirecek).

o   Kefalet Benzeri Garanti Sözleşmesi: Garanti alanla üçüncü kişi arasında bir temel borç ilişkisi mevcuttur. (Kefaletle karıştırılır. Kefalette alacaklı, borçlu, kefil vardır. Burada garanti veren, garanti alan ve üçüncü kişi.)

§  Garanti Sözleşmesi vs Kefalet Sözleşmesi

Garanti Sözleşmesi	Kefalet Sözleşmesi
Bağımsızdır. Üçüncü kişi ve garanti alan arasındaki sözleşmenin geçersiz olması garanti sözleşmesini etkilemez.	Fer’idir. Borçlu ve alacaklı ilişkisi sona erince bu da son erer.
Garanti veren esas borç ilişkisinden kaynaklanan defi ve itirazları garanti alana karşı ileri süremez.	Kefil esas borç ilişkisinden kaynaklanan defi ve itirazları ileri sürebilir.
Şekle tabi değildir.	Yazılı şekle tabidir.
Kanunen tanınmış bir rücu yoktur, ancak taraflar aralarında kararlaştırabilirler.	Kefil, borçlunun ödemediği borcu öderse kanunen onun alacak haklarına halef olur.