KAMU MALİYESİ

KAMU MALİYESİ

İhtiyaç: İnsana tatmin edildiğinde haz, tatmin edilmediğinde ise elem ve acı veren histir.

Kişisel İhtiyaçlar: Bireyseldir. Fizyolojik ya da psikolojik olabilir. Piyasa ekonomisinde özel sektörce serbest biçimde arz talep ilişkisi çerçevesinde değerlendirilir.

Kamusal İhtiyaçlar: İnsanların toplum halinde yaşamasından doğan ihtiyaçlardır. Bunların kamu kesimince (devletçe) karşılanması gerekir.

·         Ortak Özellik: Hem kamusal hem de kişisel ihtiyaçlar karşılandığında haz verir.

·         Fark: Kişisel ihtiyaçların karşılanması daha kolaydır.

·         Fark: Kişisel ihtiyaçlar bedelsiz karşılanamaz.

·         Fark: Kişisel ihtiyaçlar arz ve talebe göre belirlenir. Kamusal ihtiyaçların karşılanması için bir karar süreci gereklidir. Modern toplumlarda bunu siyasal iktidar yapar.

Kaynak: İhtiyaçları karşılamak üzere mal ve hizmet üretmek için gerekli faktörlerdir.

EKONOMİ (İKTİSAT)

Tanım:

·         Bir toplumda kıt kaynaklar ile sınırsız gereksinimlerin karşılanması sorununa çözüm arayan bir sosyal bilim dalıdır.

·         İnsanların yaşayabilmek için üretme, ürettiklerini bölüşme biçimlerinin ve bu faaliyetlerden doğan ilişkilerin bütününü inceleyen bir bilim dalıdır.

·         İnsanların toplumda para kullanarak ya da kullanmadan ekonomi içinde çeşitli değerler, mal ve hizmet üretme ve toplumdaki bireylere ya da gruplar arasında bölüştürmek için kıt üretim kaynaklarını kullanmak konusundaki tercihlerini inceleyen bir bilim dalıdır.

Ekonominin İnceleme Alanları:

·         İnsanların toplumda para kullanarak ya da kullanmadan değişim işlemlerine neden olan faaliyetler,

·         İnsanların çeşitli mal ve hizmetler üretmek ve tüketmek ve bunları bölüştürmek üzere kıt üretim kaynaklarının nasıl kullanıldığı,

·         İnsanların günlük hayatta gözlemlenmesi,

·         İnsanların üretim ve tüketim etkinliklerini nasıl düzenlediği,

·         Servet, bunun ulaşılması ve kullanılması.

Ekonominin Amacı:

·         Kıt üretim kaynaklarının etkin kullanımı ile ihtiyaçların en uygun biçimde giderilmesi.

ULUSAL EKONOMİ (MİLLİ İKTİSAT)

1.       Bir milletin kendine özgü ekonomik yapısı.

2.       Dünya üzerindeki her bir toplumun, ulusun ve devletin oluşturduğu ekonomik birim.

İkiye ayrılır:

1.       Özel Ekonomi (Özel mallar ve hizmetler):

a.       Özellikleri:

                                                               i.      Özel mallar ve hizmetlerin üretim ve tüketimine ilişkin faaliyette bulunan kesimdir.

                                                             ii.      Kendine özgü işleyişi, kural ve ilkeleri vardır.

                                                            iii.      Kişilerin bireysel ihtiyaçlarına yöneliktir.

                                                           iv.      Özel mallar ve hizmetlerde fayda tespit edilebilir ve bölünebilir. Kimin ne kadar fayda sağladığı belirlenebilir.

                                                             v.      Özel mallar ve hizmetlerin niteliği arz ve talebe göre belirlenir.

                                                           vi.      Yaralanmak için bedel ödemek gerekir. Bedel, arz ve talebe göre oluşan piyasa fiyatıdır.

                                                          vii.      Özel mallar ve hizmetlerde dışsallık söz konusudur.

Dışsallık: Bir malın üretim ve tüketiminin üçüncü kişilere yarar sağlaması ya da maliyet yüklemesi.

                                                        viii.      Özel ekonomide görece kapasite sınırı dardır.

                                                           ix.      Özel mallar ve hizmetler özel kesim teşebbüslerince üretilse de gerektiği zaman üretimi kamu kesimi de yapabilir.

b.      İşleyişi:

                                                               i.      Tam rekabet koşulları varsa neyin üretileceğine piyasa karar verir.

                                                             ii.      Üreticiler maksimum kâr, tüketiciler maksimum faydayı hedefler.

                                                            iii.      Tüketiciler piyasaya satın alma güçleri oranında egemendirler.

                                                           iv.      Talep artarsa fiyat yükselir, arz artar. Akabinde arz-talep dengesi oluşur.

                                                             v.      Tam rekabet söz konusu ise: firma, marjinal maliyet (MM) marjinal gelire (MG) eşitleninceye kadar üretim yapar.

                                                           vi.      Özel mallar ve hizmetler arz-talep dengesine göre oluşan piyasa fiyatı üzerinden satılır.

                                                          vii.      Özel mallar ve hizmetler sadece bedelini ödeyen yararlanabilir.

2.       Kamu ekonomisi (Kamusal mallar ve hizmetler):

a.       Devletin ekonomik faaliyetleri ve bunların parasal (mali) boyutu:

                                                               i.      Üretim ve tüketim faaliyetleri şeklindedir.

                                                             ii.      Devlet, Anayasa uyarınca bazı görevler üstlenmiştir.

                                                            iii.      Devlet kamusal mal ve hizmet üretimi için üretim ve tüketim yapar.

                                                           iv.      Devletin ekonomik faaliyetleri kamu ekonomisinin inceleme konusu oluşturur.

b.      Kamu ekonomisinin özellikleri:

                                                               i.      Kamusal mallar ve hizmetlerin üretim ve tüketimine ilişkindir.

                                                             ii.      Kendine özgü işleyişi, kural ve ilkeleri vardır.

                                                            iii.      İnsanların toplum halinde yaşamasından doğan ihtiyaçlardır. Bunların kamu kesimince (devletçe) karşılanması gerekir.

                                                           iv.      Fayda tespit edilemez ve bölünemez.

                                                             v.      Kamusal mallar ve hizmetlerin niteliğini ve niceliğini siyasal kararlar belirler.

                                                           vi.      Bunlardan yararlanmak kural olarak bedelsizdir. Ciddi maliyetler gerektirir.

                                                          vii.      Kamusal mallar ve hizmetlerin üretiminin finansmanı kamu ekonomisine özgü kaynaklarca sağlanır, bunlara kamu gelirleri adı verilir. Ör: Vergi.

                                                        viii.      Kamusal mallar ve hizmetlerde de dışsallık söz konusudur. Ancak kamu ekonomisinde kapasite sınırları içinde kalmak koşulu ile, bir kimsenin üretim veya tüketimi bir başkasının üretim veya tüketimini etkilemez veya engellemez. Kapasite sınırları daha yüksektir.

                                                           ix.      Tüketime arz bireysel değil, toplucadır.

                                                             x.      Kamusal mallar ve hizmetlerde sadece kamu kesimi teşebbüslerince üretilebilir. Yarı kamusal mallar ve hizmetlerde özel teşebbüs katkısı da olabilir.

c.       Kamu kesiminde üretilen mal ve hizmetlerin çeşitleri:

                                                               i.      Savunma-Güvenlik

                                                             ii.      Yargı

                                                            iii.      Sağlık-Eğitim

                                                           iv.      Bayındırlık, alt yapı

Kamusal mal ve hizmetler

İkiye ayrılır:

1.       Tam (mutlak) kamusal mal ve hizmetler

2.       Yarı kamusal mal ve hizmetler

1.       Kamusal mal ve hizmetlerin özellikleri:

a.       Kamusal malların arzı:

                                                               i.      Bunlar pazarlanamadıklarından talep doğmaz, fiyat oluşmaz. Bu nedenle kâr motifi ile çalışan özel teşebbüsler bu hizmetleri üretmezler.

                                                             ii.      Mutlak kamusal mal ve hizmetler bölünemezler. Bunlar ancak toplumun istifadesine sunulabilir. Sadece kamu kesimi tarafından üretilebilir. Ör: Milli Savunma Hizmetleri.

                                                            iii.      Yarı kamusal mal ve hizmetler kısmen bölünebilir. Ör: Yüksek öğrenim hizmetleri. Harç alınır.

                                                           iv.      Kamusal mal ve hizmetlerin arzını siyasal karar alma mekanizması belirler. (Bütçe).

b.      Tüketimde rakibin olmaması:

                                                              i.      Kamu ekonomisinde kapasite sınırları içinde kalmak koşulu ile, bir kimsenin üretim veya tüketimi bir başkasının üretim veya tüketimini etkilemez veya engellemez.

Barter: İhtiyaç duyduğunuz malları, nakit kullanmadan, kendi ürettiğiniz mallarla değiştirme işlemidir.

c.       Tüketimden mahrum bırakılamama:

                                                               i.      Kamusal mal ve hizmetler bedelsiz olarak arzedilir. (Özellikle tam (mutlak) kamusal mal ve hizmetler).

d.      Üretim hacminin büyüklüğü:

                                                               i.      Kamusal mal ve hizmetler çok büyük miktarlarda üretilir ve sunulur. Kapasite sınırı geniştir.

e.      Piyasaya sunulamama (pazarlanamama):

                                                               i.      Kamusal mal ve hizmetlerin bölünemez oluşunun doğal sonucudur.

                                                             ii.      Tam (mutlak) kamusal mal ve hizmetlerde kamusal fayda söz konusudur.

                                                            iii.      Yarı kamusal mal ve hizmetlerde kısmen bireysel fayda söz konusudur.

                                                           iv.      Kamusal mal ve hizmetlerin piyasa fiyatı yoktur.

f.        Tüketimin bazen zorunlu görülmesi:

                                                               i.      Bu hizmetlerden yararlanmak bazen toplumsal fayda nedeniyle zorunlu olabilir. Ör: Askerlik.

g.       Düzey:

                                                               i.      Kamusal mal ve hizmetler bölgesel ve ulusal düzeyde ele alınabilir.

1.       Ulusal düzeyde: merkezi yönetimce

2.       Bölgesel düzeyde: yerel yönetimlerce, bölge düzeyinde faydanın bölünmezliği söz konusudur.

TAM (MUTLAK) KAMUSAL MAL VE HİZMETLER

·         Toplumun tümünün ortak ve eşit kullanımı söz konusudur.

·         Bölünemez faydalar yaratır.

·         Dışsallık söz konusudur.

·         Bedel alınmaz.

·         Ciddi bir maliyet söz konusudur.

·         Kamu ekonomisine özgü kaynaklarla finanse edilir.

YARI (KARMA) KAMUSAL MAL VE HİZMETLER

·         Bireysel fayda ölçülebilir niteliktedir.

·         Kısmen bir bedel söz konusudur.

KAMU EKONOMİSİNİN FONKSİYONLARI VE ULUSAL EKONOMİNİN GEREKLİLİKLERİ

·         Kamu ekonomisinin büyüklüğü ve payı rejimin türüne ve benimsenen ekonomi anlayışına bağlıdır.

·         Her halükarda kamu ekonomisi mevcuttur.

·         Kamu ekonomisi kapsamındaki üretim ve tüketim faaliyetleri ülkedeki

o   üretim seviyesini,

o   işsizlik oranlarını,

o   fiyatlar genel düzeyini ciddi biçimde etkiler.

·         Kamu gelirleri yeterli değilken kamu harcamaları fazla ise ortaya bütçe açığı çıkar.

·         Bu açık borçlanma ile kapatılır.

·         Enflasyon ortaya çıkar ve fiyatlar genel düzeyi yükselir.

SİYASAL KARAR ALMA MEKANİZMASININ KAMU HİZMETLERİNİN NİTELİK VE NİCELİĞİNE ETKİSİ

·         TBMM Türkiye’nin siyasal karar alma mekanizmasıdır. (Yasama ve yürütme organları)

·         Kamusal mal ve hizmetlerin üretiminde talep etkili değildir.

·         Tüm rejimlerde kamu ve özel ekonomi birlikte faaliyet gösterir.

·         Her ikisinde de kıt kaynaklar söz konusudur.

·         Topluma sunulacak olan hizmetler bütçeleri belirler.

·         Piyasa ekonomisinde ise bütçeye değil, ekonomi teorisine göre bir yapılanma söz konusudur.